Słowa Prawem naszym – zmartwychwstanie pochodzą z poematu Przedświt Zygmunta Krasińskiego. Cytat ten został wyryty na medalu upamiętniającym Józefa Piłsudskiego, wydanym w roku 1916 i prezentowanym na wystawie. Obok niego znajduje się obraz olejny pod tytułem Jutrznia, namalowany przez Cypriana Kamila Norwida. Dzieje rozbiorów Polski i politycznej walki o odzyskanie wolności można opowiedzieć właśnie poprzez teksty poetyckie i dzieła sztuki. W pamięci zbiorowej trudno czasami odseparować fakty historyczne od opowieści, a bohaterów historycznych od literackich.
Zagadnienie dobrze ilustruje anegdota przytoczona przez Adolfa Bocheńskiego:
W pewnym salonie grupującym zarówno oświeconą arystokrację, jak elitę pisarzy, pewnego dnia u progu XIX wieku urządzono zabawę polegającą na tym, iż każdy podawał na niepodpisanej kartce szczyt swoich marzeń, po czym miano przeznaczyć nagrodę dla najlepszego sformułowania. Zdobyła ją kartka z hasłem: „Wygrać bitwę i napisać poemat”. Autorem okazał się młody Adam Czartoryski (...).
Romantycy czekali na odzyskanie niepodległości, rozumiejąc, że i w życiu, i w literaturze nie obędzie się bez ofiar. Realizacji mesjanistycznych proroctw doczekano się w 1918 roku, wtedy też rolę wodza, wyprowadzającego naród ze śmierci do życia, przypisano Józefowi Piłsudskiemu. Możliwość wcielania w życie zamierzeń i postulatów odbudowy państwa sprawiła, że język mówienia o nich stał się mniej wizyjny, a bliższy konkretowi instrukcji bądź programu. Tymczasem literatura, niezobowiązana już do krzepienia serc, mogła i może nadal pełnić inne role: przekłuwać balony obywatelskiego samozadowolenia, rozdrapywać rany narodowych grzechów, porywać czytelników do zupełnie innych, prywatnych i rozrywkowych światów. Może nawet robić to wszystko naraz, jeśli tylko uda się jej pozbyć płaszcza Konrada, zwanego przez niektórych koszulą Dejaniry. Bo literatura, tak jak owa zabójcza koszula i Ojczyzna, potrafi karmić się ofiarami. Mickiewicz to przeczuwał, pisząc: Ile cię trzeba cenić, tylko ten się dowie, kto cię stracił. Autorzy późniejszych epok również doświadczali impulsów twórczych płynących z katastrof i konfliktów.
Fragmenty tekstów, których wysłuchają uczestnicy (autorstwa między innymi Adama Mickiewicza, Cypriana Kamila Norwida, Zbigniewa Herberta, Witolda Gombrowicza i Marcina Świetlickiego), pisanych w wieku XIX i XX, z których część w rękopisach lub drukach prezentuje na wystawie muzeum, opowiedzą nam co nieco o historycznych narodowo-mesjanistycznych marzeniach i rozczarowaniach, zarysowując przy okazji obraz Polski współczesnej.
*Cytat pochodzi z książki Adolfa. Bocheńskiego Rzecz o psychice narodu polskiego, Warszawa 1986, s. 25. Za: S. Lasota, Romantyzm – niezwykły czas polskiego patriotyzmu, [w:] Patriotyzm fundamentem bezpieczeństwa narodowego RP w XXI wieku, red. K. Gąsiorek, W. S. Moczulski, Warszawa 2011, s. 31.
Płaszcz Konrada – czytanie aktorskie Macieja Tomaszewskiego. W ramach programu towarzyszącego wystawy Prawem naszym – zmartwychwstanie
- 9 lutego 2019 (sobota), godz. 16.00
- wstęp bezpłatny, liczba miejsc ograniczona, wejściówki do odebrania w kasach muzeum, możliwa rezerwacja mailowa: zapisy@ossolineum.pl, (zarezerwowane wejściówki należy odebrać najpóźniej pół godziny przed wydarzeniem)
